Java-da İrsi̇li̇k (Inheritance)

codex

İrsilik (ing. Inheritance) obyekt yönümlü proqramlaşdırmanın (OOP) əsas prinsiplərindən biridir. Bu prinsip, bir classın başqa bir classın xüsusiyyətlərini (metodlar və dəyişənlər) əldə etməsinə imkan verir. İrsilik, kodun təkrar istifadəsini təmin edir və proqramın strukturunu daha sadə və anlaşılan edir.

Java-da irsiliyin əhəmiyyəti

Kodun yenidən istifadəsi: Bir dəfə yazılmış kodu digər classlarda təkrar istifadə etməyə imkan verir.
Genişlənəbilənlik: Mövcud classların funksionallığını genişləndirməyə şərait yaradır.
Metodun yenidən təyin edilməsi (Overriding): Alt classlarda üst classların metodlarını yenidən təyin etməyə imkan verir.
Abstraksiyanın əldə edilməsi: Abstraksiya prinsipi irsilik vasitəsilə həyata keçirilə bilər.

Java-da irsiliyin tətbiqi

Java-da irsiliyi tətbiq etmək üçün extends açar sözündən istifadə olunur. Bu, bir classın digər classın xüsusiyyətlərini miras almasını təmin edir.

İrsiliyin sintaksisi

class SuperClass {
   // Üst classın xüsusiyyətləri
}

class SubClass extends SuperClass {
   // Alt classın əlavə xüsusiyyətləri
}

Java-da irsilik nümunəsi

Aşağıdakı nümunədə Calculation adlı üst class və My_Calculation adlı alt class yaradılmışdır. My_Calculation classı Calculation classdan addition() və subtraction() metodlarını miras alır və əlavə olaraq multiplication() metodunu təqdim edir.

class Calculation {
   int z;

   public void addition(int x, int y) {
      z = x + y;
      System.out.println("Verilən ədədlərin cəmi: " + z);
   }

   public void subtraction(int x, int y) {
      z = x - y;
      System.out.println("Verilən ədədlərin fərqi: " + z);
   }
}

public class My_Calculation extends Calculation {
   public void multiplication(int x, int y) {
      z = x * y;
      System.out.println("Verilən ədədlərin hasilə: " + z);
   }

   public static void main(String args[]) {
      int a = 20, b = 10;
      My_Calculation demo = new My_Calculation();
      demo.addition(a, b);
      demo.subtraction(a, b);
      demo.multiplication(a, b);
   }
}

Java-da irsiliyin növləri

Java-da əsasən üç növ irsilik mövcuddur:

Tək irsilik (Single Inheritance): Bir alt class bir üst classdan miras alır.
Çoxsəviyyəli irsilik (Multilevel Inheritance): Bir class başqa bir classdan miras alır və həmin classda başqa bir classdan miras alır.
Hierarxik irsilik (Hierarchical Inheritance): Bir neçə alt class eyni üst classdan miras alır.

Qeyd: Java çoxlu irsiliyi (Multiple Inheritance) classlar səviyyəsində dəstəkləmir. Bu, “diamond problem” adlanan qeyri-müəyyənlikdən qaçmaq üçün nəzərdə tutulmuşdur. Lakin, Java interfeyslər vasitəsilə çoxlu irsiliyi təmin edir.

Nəticə

Java-da irsilik, proqramın strukturunu daha səmərəli və təkrar istifadə edilə bilən hala gətirir. Bu prinsip, kodun saxlanmasını asanlaşdırır və proqramın genişləndirilməsini təmin edir. İrsiliyin düzgün tətbiqi, obyekt yönümlü proqramlaşdırmanın gücündən tam istifadə etməyə imkan verir.

codex

`extends` açar sözü

Java-da bir class başqa bir class-dan miras alarkən extends açar sözündən istifadə edilir:

class ChildClass extends ParentClass { ... }

Metodun üstələnməsi (Overriding)

Alt class, üst class-ın metodunu öz versiyası ilə dəyişə bilər:

class Animal {
    void sound() {
        System.out.println("Some generic sound");
    }
}

class Cat extends Animal {
    @Override
    void sound() {
        System.out.println("Meow");
    }
}

🧱 İrsiliyin növləri Java-da

Single Inheritance – yalnız bir class-dan miras alma
Multilevel Inheritance – class-ın başqa bir class-dan miras alması və həmin class-ın da öz növbəsində miras alması
Hierarchical Inheritance – bir neçə class-ın eyni class-dan miras alması

Java multiple inheritance-i (çoxsaylı irsiliyi) class səviyyəsində dəstəkləmir, lakin interface-lər vasitəsilə bu mümkün olur.

Access modifier-lərin təsiri

Modifier	Subclass daxilində görünür?
`public`	️
`protected`	️
`default`	️ (eyni paketdədirsə)
`private`	Görünmür