JavaScript-də Closure

[codex]

Closure JavaScript-də çox vacib və güclü bir anlayışdır. Bu anlayışı bilmək funksiyaların necə işlədiyini daha dərindən anlamağa kömək edir və bir çox qabaqcıl texnikaların əsasını təşkil edir.

Sadə dillə desək, closure — bir funksiyanın özünün daxilində yaradıldığı mühitə (scope) çıxış əldə etməsi deməkdir, hətta o mühit artıq mövcud olmasa belə.

---

Closure necə işləyir?

JavaScript-də bir funksiya başqa bir funksiyanın içində yaradıldıqda, daxili funksiya xarici funksiyanın dəyişənlərinə çıxış edə bilir. Bu əlaqə closure adlanır.

Başqa sözlə:

• Daxili funksiya (inner function) xarici funksiyanın (outer function) dəyişənlərini “yada saxlayır” və istifadə edə bilir.

---

Sadə bir nümunə

function salamVer(name) {
    return function() {
        console.log(`Salam, ${name}!`);
    };
}

const salamNilay = salamVer('Nilay');
salamNilay(); // Salam, Nilay!

İzah:

• salamVer funksiyası içində yeni bir funksiya qaytarır.
• salamNilay dəyişənində salamVer funksiyası çağırılır və name dəyişəninin dəyəri Nilay olaraq yadda qalır.
• Sonra salamNilay() çağırıldıqda, o, name dəyişəninə çıxış edir, baxmayaraq ki, salamVer funksiyası artıq icrasını bitirib.

Bu closure nümunəsidir.

---

Closure aşağıdakı hallarda faydalıdır:

1. Məlumatların gizlədilməsi (Data encapsulation)
2. Özəl dəyişənlər yaratmaq
3. Funksiya fabrikləri (function factories)
4. Currying və partial application texnikaları
5. Asinxron kodda (məsələn, setTimeout ilə) düzgün dəyişən tutmaq

---

Closure ilə dəyişənlər yaratmaq

Closure bizə özəl (private) dəyişənlər yaratmağa imkan verir.

Nümunə:

function saygacYarat() {
    let say = 0;
    return {
        artir: function() {
            say++;
            console.log(say);
        },
        sifirla: function() {
            say = 0;
            console.log('Sıfırlandı');
        }
    };
}

const saygac = saygacYarat();
saygac.artir(); // 1
saygac.artir(); // 2
saygac.sifirla(); // Sıfırlandı
saygac.artir(); // 1

İzah:

• say dəyişəni saygacYarat funksiyası daxilindədir və birbaşa çöldən çıxış mümkün deyil.
• Amma artir və sifirla funksiyaları say dəyişəninə çıxış edə bilir.

---

Closure və Dövrlər (Loops)

Closure istifadə edərkən for dövrlərində klassik səhvlər edilə bilər.

Problemli nümunə:

for (var i = 0; i < 3; i++) {
    setTimeout(function() {
        console.log(i);
    }, 1000);
}
// 3
// 3
// 3

İzah:

• Bütün funksiyalar eyni i dəyişəninə bağlıdır və dövr bitəndə i=3 olur.

Doğru yanaşma (let ilə):

for (let i = 0; i < 3; i++) {
    setTimeout(function() {
        console.log(i);
    }, 1000);
}
// 0
// 1
// 2

let dəyişəni blok səviyyəli olduğuna görə hər dəfə yeni bir i yaradılır və closure düzgün işləyir.

---

Closure İlə Function Factory

Funksiya fabrikləri closure istifadə edir:

function multiplier(x) {
    return function(y) {
        return x * y;
    };
}

const twoTimes = multiplier(2);
const threeTimes = multiplier(3);

console.log(twoTimes(5)); // 10
console.log(threeTimes(5)); // 15

• multiplier(2) çağırışında x=2 dəyəri yadda qalır və iki dəfə artıran funksiya yaranır.

---

Closure xüsusiyyətləri

Xüsusiyyət	Təsviri
Mühit	Closure funksiyanın yaradıldığı mühiti saxlayır
Uzunömürlülük	Closure-lar lazımi dəyişənləri yadda saxlayır, mühit bağlansa da işləyir
Özəl dəyişənlər	Closure ilə xaricdən dəyişdirilə bilməyən dəyişənlər yaradıla bilər

---

Nəticə

Closure JavaScript proqramlaşdırmasında çox güclü bir anlayışdır. Bu konsepti başa düşmək kodunuzu daha güclü, çevik və təhlükəsiz edəcəkdir. Closure-ları başa düşən proqramçı asinxron əməliyyatları, modul dizaynını və kompleks funksiyaları daha rahat idarə edə bilər.

Unutmayın: Closure — funksiyanın yadda saxladığı gizli bağdır.